In de 15 augustus 2021 herdenkingskrant van de Moesson schrijft Jessica Antonio een artikel waarin zij zich afvraagt of Indisch trauma ergens in ons DNA opgeslagen ligt (Tabula Rasa, Moesson juli/aug 2021 bijlage p. 10). Zij verwijst hierbij onder meer naar dit artikel wat eerder gepubliceerd werd in Indies Tijdschrift (2021#1, p. 28). Met toestemming van Indies Tijdschrift herpubliceren wij het hier on-line.
Bij elke generatie wordt het menselijke DNA vrijwel helemaal gewist van invloeden van buitenaf. Hoe kan het dan dat trauma’s vele generaties via het DNA kunnen worden doorgegeven? Eigenlijk heel simpel, dat kan niet.
Je leest het overal: invloeden van buitenaf, goede maar vooral slechte, kunnen het DNA veranderen. Epigenetica wordt dit genoemd. En deze veranderingen kunnen van geneatie op generatie worden doorgegeven, via het DNA. Tot misschien wel acht generaties lang. Hierdoor kunnen bijvoorbeeld trauma’s van eeuwen geleden nog doorwerken in de huidige tijd. Er lijken zich coachingspraktijken rond dit thema te ontwikkelen, die specifiek gericht zijn om het DNA te ontdoen van de slechte invloeden. Door middel van voeding of gerichte therapie.
De biologie van het DNA is mooi maar ingewikkeld. In de eerste plaats is DNA een code, die van generatie op generatie wordt doorgegeven. Het kind is een mix van de codes van vader en moeder, maar wat voor een mix is toevallig. Je krijgt precies de helft van elk van je ouders, in mosaïkvorm, maar welke helft weet je niet. Welke mix je krijgt is niet afhankelijk van omgevinginvloeden zoals kou, honger, angst of een ander soort trauma.
Bovenop die DNA code ligt nog een tweede code, die wel beïnvloedbaar is door de omgeving: de epigenetische code. Deze tweede laag bestaat uit chemische veranderingen aan het DNA, in het figuur weergegeven door gekleurde bolletjes. Elke keer als de cel zich deelt, worden deze “bolletjes” ook gecopieerd, vandaar de naam “genetica” in “epigenetica. Deze tweede laag erft ook over bij de celdeling en is wel beïvloedbaar door omgevingsfactoren.
Maar, er is een grote maar, de epigenetische code wordt helemaal gewist bij het aanmaken van geslachtscellen. Zowel bij de mannelijke als de vrouwelijke. Dit is anders in het plantenrijk, waar de epigenetische code vaak wel stabiel naar nieuwe generaties overerft.
Transgenerationeel
Is daarom overerving van invloeden en ervaringen via het DNA van de ene geneatie naar de andere – transgenerationele overerving – bij de mens onmogelijk? Zeker niet. Door invloeden van buitenaf op de moeder kan het DNA van het ongeboren kind epigenetisch worden veranderd, en kan hij of zij daar een leven lang last van hebben. Een bekend voorbeeld is het DES hormoon, wat in de jaren 40 tot 70 van de vorige eeuw werd voorgeschreven aan zwangere vrouwen, ten onrechte, weten wij nu. Bij kinderen die tijdens de zwangerschap aan dit “medicijn” werden blootgesteld is het DNA op bepaalde plaatsen epigenetisch veranderd, wat invloed kan hebben op het leven als volwassene. Verhoogde kans op bijvoorbeeld zwangerschapscomplicaties en kanker. Ook slechte voeding tijdens de zwangerschap heeft nadelige invloed op het nageslacht, zowel ernstige ondervoeding, bijvoorbeeld tijdens de hongerwinter van 1944-1945, als overmatige voeding, waar wij tegenwoordig last van hebben.
Stelselmatige onderdrukking kan ongetwijfeld ook een epigenetische afdruk achterlaten in het DNA van het ongeboren kind, en zodoende worden doorgegeven op een volgende generatie, met mogelijke nadelige gevolgen in de rest van het leven. Voorbeelden van dit soort onderdrukking in een Nederlands – Indische context zijn de slavernij tot ca. 1870 en de Japanse interneringskampen in de Tweede Wereldoorlog. Als zo’n onderdrukking wordt opgeheven is er bij de tweede generatie vrijwel geen epigenetisch effect meer. Hooguit kunnen de al in het embryo ontwikkelende geslachtscellen epigenetisch nog iets doorgeven naar een derde generatie, maar daarna houdt de invloed echt op.
Uiteraard kunnen ervaringen nog wel via cultuur doorgegeven worden, en dit kan veel langer spelen dan twee of hooguit drie generaties. Maar er bestaat geen DNA-doem die van generatie op generatie epigenetisch wordt doorgegeven. Het DNA is vergevingsgezind. Als het aan het DNA zou liggen zijn alle trauma’s na twee, maximaal drie generaties helemaal gewist. Misschien geeft het DNA ons wat dat betreft een voorbeeld, en moeten wij ook onze boosdoeners na twee, maximaal drie generaties vergeven.
Verder lezen
Edith Heard en Robert A. Martienssen. Transgenerational Epigenetic Inheritance: Myths and Mechanisms. Cell, Volume 157, Nr. 1, 27 maart 2014, Pagina 95-109.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0092867414002864
Ik heb een DNA test gedaan bij My Heritage en Indonesië Java dook de op (letterlijk stond er mijn DNA matchen met de indonische gemeenschap in Nederland en een paar in Indonesië) mijn familie is daar ook bewezen via archief geweest. Hoe moet ik dit lezen?